سکه دوزی سیستان و بلوچستان

سکه دوزی یکی از هنرهای دستی سیستان و بلوچستان است که غالبا خانواده‌های بلوچ از آن برای تزیین رویه‌ی رختخواب یا تزیین گردن شتر در برگزاری مراسم عروسی استفاده می‌کنند و معمولا برای تزئین به دیوار اتاق می‌آویزند. هنر سکه دوزی در بلوچستان، مانند سوزن دوزی دارای سابقه‌ای طولانی است. و تولیدش تقریباً در تمامی مناطق روستایی استان رایج است. و اگرچه فاقد هر نوع نقش و نگار سوزن دوزی شده‌است. ولی زنان و دختران روستایی از آن با عنوان سوزن دوزی یاد می‌کنند. این هنر علاوه بر بلوچستان در دیگر شهرهای ایران نیز وجود دارد.

سکه دوزی چیست؟

سکه‌دوزی به دوختن‌انواع سکه – دکمه‌های سفید یا رنگی، صدف خرمهره قطعات ریز یا درشت آیینه و پولک بر روی پارچه یا لباس می‌گویند. این هنر در گذشته در کردستان و چهارمحال و بختیاری رواج داشته. ولی امروزه در سیستان و بلوچستان از رونق خوبی برخوردار است. در سکه دوزی مخصوصا در مورد آویزهای تزئینی دیوار، معمولا پارچه به اشکال هندسی خاص مانند لوزی یا مثلث بریده می‌شود و پس از سکه دوزی، این تکه‌ها را به هم وصل کرده و ابعاد بزرگتری را به وجود می‌آورند.

تاریخچه‌ ی سکه دوزی سیستان و بلوچستان

از تاریخچه‌ی دقیق این سوزن دوزی اطلاع صحیحی در دست نیست. ولی این دوخت بنا به شواهد موجود در موزه‌های ایران و جهان، در دوره‌ی صفوی به اوج کمال خود رسیده. و برای تزیین البسه، رویه‌ی رختخواب، تابلوهای دیواری، زینت گردن اسب، کلاه و غیره به کار گرفته‌می‌شد. با توجه به کتب جهانگردان و گزارشی که از وضعیت پوشاک زنان ایران در دوره‌ی صفویه به دست‌داده چنین استنباط می‌شود. که زنان دوره‌ی صفویه لباس‌های خود را با سکه تزیین می‌کرده‌اند. زنان کلاه بر سر می‌گذاشتند و دور کلاه زنان ثروتمند سکه‌های طلا و نقره و سنگ‌های قیمتی دیگر دوخته‌می‌شد. و جوراب‌های خیلی گشادی از پارچه‌ی پشمی یا زربفت هدیه می‌کردند. و آن را با سنگ‌های قیمتی تزیین می‌کردند و مردان عمامه‌ای از حریر زربفت یا گل دوزی‌شده بر سر می‌گذاشته و آن را با سکه‌های زرین و سنگ‌های قیمتی زینت می‌دادند.

مراکز سکه دوزی در ایران

در سده‌های 12 و 13 هجری با استناد آثار بازمانده از این دوران در موزه‌ها چنین برمی‌آید که این دوخت همگام با دوخت‌های تزیینی دیگر در این دوران رواج کامل داشته و مراکز اصلی آن استان کردستان، سیستان و بلوچستان و چهارمحال و بختیاری بوده است ولی اکنون بیشتر در استان سیستان و بلوچستان رایج است. مراکز اصلی سکه دوزی در این استان روستاهای اسپکه، پیپ، فنوج، چانف، آهوان از توابع شهرستان ایرانشهر است.

همچنین در بمپور از توابع ایرانشهر بادبزن‌های حصیری محکمی ساخته‌می‌شود. که حاشیه‌ی آنها با قطعات پارچه آراسته و با پولک‌های رنگین پلاستیکی و به شیوه‌ی سکه دوزی‌تزیین می‌کنند. تولید و عرضه این نوع محصول جنبه‌ی خود مصرفی دارد و بیشتر ساکنین بومی از آن استفاده می‌کنند. مرغوبیت محصولات سکه دوزی‌شده بستگی زیادی به مواد اولیه‌ی آن دارد. هم اکنون زنان بعضی از دیگر نقاط کشور نیز البسه‌ی خود را به کمک سکه دوزی آرایش می‌دهند اما این هنر در انحصار زنان و دختران بلوچ است.

برای اطلاعات بیشتر درباره هنر دستی سیستان و بلوچستان به قسمت مقالات نقش بلوچ مراجعه کنید.